مقاله با موضوع "کار ظریف، ظریف بود - تاملی بر حادثه شناورها درخلیج فارس "
يكشنبه, ۲۷ دی ۱۳۹۴، ۱۰:۲۰ ق.ظ
نویسنده دکتر سلیمانی
تاملی بر حادثه شناورها درخلیج فارس
انچه مشخص است بر جام به فرجام رسید.تمامی تحریم های بین المللی وچندجانبه ودو جانبه موثر بر عرصه روابط اقتصادی داخلی وبین المللی ایران که نظام اقتصادی ایران را در تنگنا قرار داده بود برداشته شد .پایه های ایران هراسی متزلزل گردید و وبطور اساسی تغییری درگفتمان صلح وامنیت نسبت به ایران پدید امد.انچه در یک کلام باید گفت ظریف به نماینگی از ملت ایران کار ظریفی انجام داد . بعنوان پژوهشگری که سالیان متمادی در عرصه مباحث جنگ و صلح ازمنظر جامعه شناسی سیاسی کار کرده و همیشه نگاهی هم به صلح وامنیت در اسلام داشته یکی ازاین ظرافتها را در همین رویاروی شناورهای نظامی ایران وامریکا یافته.درک عمق مطلب در واکاوی حادثه است.این به این معنا نیست که با فرجام بر جام ، خصومتهای بنیادین بین ایران وامریکا کاسته شده بلکه ممکن است افزایش یافته باشد .همانطور که جمهوری خواهان امریکا مدعیند که با ایران از بند تحریم رسته ، منطقه برای امریکا ومتحدینش خطر ناک تر گردیده است.ولی با اطمینان می توان گفت مدیریت منازعه با کار ظریف به ظرافتهای لازم دست یافته.
بسمه تعالی
کار ظریف، ظریف بود. تاملی بر حادثه شناورها درخلیج فارس
انچه مشخص است بر جام به فرجام رسید.تمامی تحریم های بین المللی وچندجانبه ودو جانبه موثر بر عرصه روابط اقتصادی داخلی وبین المللی ایران که نظام اقتصادی ایران را در تنگنا قرار داده بود برداشته شد .پایه های ایران هراسی متزلزل گردید و وبطور اساسی تغییری درگفتمان صلح وامنیت نسبت به ایران پدید امد.انچه در یک کلام باید گفت ظریف به نماینگی از ملت ایران کار ظریفی انجام داد . بعنوان پژوهشگری که سالیان متمادی در عرصه مباحث جنگ و صلح ازمنظر جامعه شناسی سیاسی کار کرده و همیشه نگاهی هم به صلح وامنیت در اسلام داشته یکی ازاین ظرافتها را در همین رویاروی شناورهای نظامی ایران وامریکا یافته.درک عمق مطلب در واکاوی حادثه است.این به این معنا نیست که با فرجام بر جام ، خصومتهای بنیادین بین ایران وامریکا کاسته شده بلکه ممکن است افزایش یافته باشد .همانطور که جمهوری خواهان امریکا مدعیند که با ایران از بند تحریم رسته ، منطقه برای امریکا ومتحدینش خطر ناک تر گردیده است.ولی با اطمینان می توان گفت مدیریت منازعه با کار ظریف به ظرافتهای لازم دست یافته.
بهتراست برای فهم مطلب، هم اشارهای به مفاهیم نظری بیاندازیم وهم به نمونه های تاریخی.در مفاهیم به چهار موضوع خصومتهای بنیادین، جنگهای بنیادین،خصومت های انی و جنگهای حادثه نظری داشته باشیم.در ابتدا مروری بر یک حادثه تاریخی:
شنیده ایم وخوانده ایم که هنگامی که تابوت امام حسن مجتبی ، کریم اهل البیت (ع) رابه بارش تیر گرفتند، ابوالفضل العباس(س) دست به قبضه شمشیر برد، امام حسین (ع) امر به ارامش نمود. عباس(س) فرمانده تحت امر ولایت ،اماده رزم، ولی این حسین(ع) است که او را برای عاشورا می خواهد. در صحنه نبرد، فرماندهان عملیات باید اماده باشند ولی همه تحت امر رهبری یا ولی امرند.
در مفاهیم نظری :جنگها را بر دو گونه تقسیم می نمایند،جنگ هایی که برامده از خصومت های بنیادین (fundamental)است که به جنگ های بنیادین معروفند، دوم جنگ های بر امده از خصومت های انی که به جنگ های حادثه ایی (accidental)معروفند. دومثال ساده کفایت از موضوع می کند، نبرد پلیس با قاچاقچیان مواد مخدر ،جنگ بنیادین است،در حالیکه دو نفر که به صورت حادثه ایی مثلا در تصادفی درخیابان یا در مواجه با یک اهانت ، تحمل از کفشان خارج می شود و به منازعه کشیده می شوند، منازعه شان را جنگ حادثه ایی می نامند.
مدیریت جنگ های حادثه ایی در خصومت های بنیادین یکی از مباحث اساسی در تحلیل های راهبردیست. حادثه تیر باران تابوت امام حسن(ع) به مثابه یک جنگ حادثه ایی بود ولی اجتناب از جنگ، راهبرد امام حسین (ع) در تداوم خصومت بنیادین بود. در این حادثه همه فرماندهان عملیاتی و راهبردی دو طرف در صحنه حاضر بودند، پیام های اطلاعاتی بسرعت گردش کار شد و به طرفه العینی همه در جریان امر قرار گرفتند،زیرا همه در صحنه نبرد حاضر بودند.طرف مقابل متوجه شد که امام حسین(ع) نمی خواهد در صحنه ایی که او میخواهد به رزم آید. در حادثه رویارویی قایق ها وشناورهای رزمی ایران وامریکا در خلیج فارس، فرماندهان صفی،تاکتیکی،عملیاتی و راهبردی در یک مکان نبودند، در هزاران مایل فاصله از یکدیگراند، سرعت پیام رسانی در مدیریت صحنه نبرد بسیار حساس می شود. اولین مشخصه در این حادثه این بود که به هر حال اگریک منازعه حادثه ایی و انی اتفاق افتاده ولی مشخص است که فرماندهان راهبردی دو طرف قصد مدیریت ان را در تداوم خصومت بنیادین خود دارند.
در این رابطه ظریف سریعا با کری، وزیر خارجه امریکا، تماس گرفت. کار ظریف ازاین جهت ظریف بود که برای همیشه یک توانمندی یا پتانسیل ارتباط گیری را در منازعات حادثه ایی فراهم نموده بود . این پتانسیل قبلا فراهم شده بود، نمونه اش ظاهر شد، ظهورش هم فرهنگ ساز شد. از این ببعد یگان های صفی رزمی تا فرماندهان راهبردی در معرض این فرهنگ اند. این خود پیشرفتی مهم در صحنه رزم و هم مدیریت خصومت های راهبردی بین ایران وامریکاست.
چرا پیشرفت؟چون به مشاهده اثبات شد.در مقایسه دستگیری پرسنل شناور انگلیسی، در گذشته نه چندان دور با دستگیری کنونی پرسنل شناور امریکایی،طول مدت حادثه،مکان بازجویی ،تشریفات نظامی ومکان رها سازی پرسنل نظامی حریف وغیره همه با قبلی متفاوتند، همه از سرعت و کیفیتی قابل توجه نسبت به قبل حکایت می کند.
در منازعات بنیادین راهبردی،مثل منازعه ایران و امریکا ،جنگ مفهوم پیچیده ایی خواهد داشت که صرفا نباید در اختیار یگان های رزم گذاشته شود. همه می دانند در جریان جنگ یگان های صف همه اتش به اختیارند، نهایت ممکن است گردش اطلاعات به سطح قرارگاه تاکتیکی محدود شود. ولی در شروع جنگ حتما فرمانده هان راهبردی اند که تصمیم می گیرند که جنگ را آغاز کنند یا خیر؟ به یاد دارم که سردار فدوی که از فرماندهان نیروی دریایی سپاه در جنگ ایران و عراق هم بود، در یکی از سمینارها بیان می کرد که هاشمی (فرمانده وقت جنگ ایران وعراق)نسبت به تحرکات ناوهای امریکایی و صحنه رویارویی با انها بسیار حساس بود، او به هر شلیکی حساس بود، هاشمی نیز یک فرمانده عملیاتی در رتبه ایی بالاتر بود، فرمانده راهبردی جنگ امام خمینی(ره) بود. درپی حادثه سقوط هواپیمای ایر باس ایران توسط یگان رزمی امریکا در خلیج فارس، پیامهای متفاوتی در فضای رسانه ایرا ن منتشر شد : از جنگ همه جانبه با امریکا ویا جنگ بدون مرز . ولی به سرعت پیامی حماسی از امام (ره) منتشر شد و در ان پیام یادآوری شد که هر اقدامی باید زیر نظر هاشمی(فرماندهی نیروهای مسلح) صورت گیرد.امام نمی خواست حادثه رزمی دشمن علیه هواپیمای مسافربری به ایجاد یک صحنه نبرد دیگر و یک جنگ دیگر در جایی دیگر منتهی شود، برای امام جنگ یا همان جنگ ایران و عراق در اولویت بود. بنابر این هر جنگ دیگری را سریعا مدیریت می کرد.یادمان است که زمانی که در جنگ همگی به لبنان رفتند تا با اسراییل بجنگند ، همه را به بازگشت فراخواند،به صحنه جنگ ایران وعراق، و حتی این اقدام به شعاری ماندگار تبدیل شد :"بهر ازادی قدس از کربلا باید گذشت."
به هر حال درصحنه منازعات بنیادین راهبردی، ممکن است منازعات حادثه ایی انحرافی ،صحنه نبرد را متفاوت نماید و به ضرر خودی وبه نفع دشمن درآورد. باز یادمان است که اقدام به کودتا وحادثه سازی های خودسرانه سید مهدی هاشمی در بحرین چگونه قبایل وشیوخ متفرق منطقه را تحت عنوان شورای همکاری خلیج فارس متحد ساخت و در پشت سر عراق به صف نمود، اگرچه این، همه ی علت آن نبود،ولی به هر حال حادثه ای بس سنگین بود که بار آن بر دوش رزمندگان جبهه های جنگ تحمیل شد. اگر چه وقوع حادثه فوق مدیریت ناپذیر شد ولی تاثیر آن در برخورد امام با سید مهدی هاشمی مشهود بود.
ورود شناورهای نظامی امریکا به آب های سرزمینی ایران یکی ازهمین حادثه های رزمی انحرافیست. اینکه این یگان دشمن،خود سرانه اقدام به این کار نموده یا اینکه تحت تاثیر فرماندهان رده بالا ی خود که ممکن است از تمایلات تندروهای جمهوری خواه امریکا برخوردار باشند یا اینکه تحت تاثیر لابی های صهونیستی ویا حتی موارد متعدد دیگر ،یا اینکه به بیان فرماندهان عملیاتی ایران سیستم شناورشان نقص عیب یافته بود ،یک موضوع است،ولی اینکه گردش اطلاعاتی ومدیریت صحنه نبرد بشایستگی صورت گرفت ، موضوعی مهمتراست. خصوصا اینکه در بیانات سردار فدوی این انتظار از ظریف نمایان شد که منتظر تماس وی با امریکا بود وی می گوید"ازهمان اوایل کار تماس دیپلماتیک برقرار شد و با اقای ظریف در همان دقایق ابتدایی رویداد درتماس بودیم" سرعت تماس از یگانهای صفی تا فرماندهان عملیاتی وراهبردی خودی وانتقال آن به فرماندهان راهبردی امریکا،تا سلسله مراتب نیروهای صفی حریف،ارام سازی دویگان صفی به هیجان امده درخلیج فارس را به ارمغان اورد.این دستاورد کمی نیست.از این به بعد بسیاری از دلواپسی های مردم ایران در حادثه های رزمی ناخواسته، کاهش می یابد .
انتونی کردزمن در کتاب جنگ های نوین از نزدیکی شناور ایرانی در دوران پایانی جنگ ایران وعراق به سوی یک ناو امریکایی که توسط هواپیمای جنگی در بالای ناو رصد شده بود مطلبی را یاد می کند ،در آن مطلب بیشتر به طول مدت چند دقیقه ای که داده رسانی از هواپیما به ناو و سایر سلسله مراتب مافوق تا رئیس جمهور امریکا وسپس برگشت پیام به یگان عملیاتی امریکا در منطقه به عنوان یک رکورد جدید یاد می کند .اگر تجربه ایی موفق است ،حال بهتر است سرعت تماس ها در سلسله مراتب ،رکورد گیری شود وتحلیل مقایسه ای نسبت به آن ها صورت گیرد ، و این امکان خواهد بود که در حوادث بعدی ساختاری طراحی شود که طول حادثه از این هم در حوادث مشابه کوتاه تر شود که خود کارها را ظریف تر ودرپی ان فضای امن بیشتری برای ایران فراهم خواهد نمود.والسلام . دکتر علیرضا سلیمانی
شنیده ایم وخوانده ایم که هنگامی که تابوت امام حسن مجتبی ، کریم اهل البیت (ع) رابه بارش تیر گرفتند، ابوالفضل العباس(س) دست به قبضه شمشیر برد، امام حسین (ع) امر به ارامش نمود. عباس(س) فرمانده تحت امر ولایت ،اماده رزم، ولی این حسین(ع) است که او را برای عاشورا می خواهد. در صحنه نبرد، فرماندهان عملیات باید اماده باشند ولی همه تحت امر رهبری یا ولی امرند.
در مفاهیم نظری :جنگها را بر دو گونه تقسیم می نمایند،جنگ هایی که برامده از خصومت های بنیادین (fundamental)است که به جنگ های بنیادین معروفند، دوم جنگ های بر امده از خصومت های انی که به جنگ های حادثه ایی (accidental)معروفند. دومثال ساده کفایت از موضوع می کند، نبرد پلیس با قاچاقچیان مواد مخدر ،جنگ بنیادین است،در حالیکه دو نفر که به صورت حادثه ایی مثلا در تصادفی درخیابان یا در مواجه با یک اهانت ، تحمل از کفشان خارج می شود و به منازعه کشیده می شوند، منازعه شان را جنگ حادثه ایی می نامند.
مدیریت جنگ های حادثه ایی در خصومت های بنیادین یکی از مباحث اساسی در تحلیل های راهبردیست. حادثه تیر باران تابوت امام حسن(ع) به مثابه یک جنگ حادثه ایی بود ولی اجتناب از جنگ، راهبرد امام حسین (ع) در تداوم خصومت بنیادین بود. در این حادثه همه فرماندهان عملیاتی و راهبردی دو طرف در صحنه حاضر بودند، پیام های اطلاعاتی بسرعت گردش کار شد و به طرفه العینی همه در جریان امر قرار گرفتند،زیرا همه در صحنه نبرد حاضر بودند.طرف مقابل متوجه شد که امام حسین(ع) نمی خواهد در صحنه ایی که او میخواهد به رزم آید. در حادثه رویارویی قایق ها وشناورهای رزمی ایران وامریکا در خلیج فارس، فرماندهان صفی،تاکتیکی،عملیاتی و راهبردی در یک مکان نبودند، در هزاران مایل فاصله از یکدیگراند، سرعت پیام رسانی در مدیریت صحنه نبرد بسیار حساس می شود. اولین مشخصه در این حادثه این بود که به هر حال اگریک منازعه حادثه ایی و انی اتفاق افتاده ولی مشخص است که فرماندهان راهبردی دو طرف قصد مدیریت ان را در تداوم خصومت بنیادین خود دارند.
در این رابطه ظریف سریعا با کری، وزیر خارجه امریکا، تماس گرفت. کار ظریف ازاین جهت ظریف بود که برای همیشه یک توانمندی یا پتانسیل ارتباط گیری را در منازعات حادثه ایی فراهم نموده بود . این پتانسیل قبلا فراهم شده بود، نمونه اش ظاهر شد، ظهورش هم فرهنگ ساز شد. از این ببعد یگان های صفی رزمی تا فرماندهان راهبردی در معرض این فرهنگ اند. این خود پیشرفتی مهم در صحنه رزم و هم مدیریت خصومت های راهبردی بین ایران وامریکاست.
چرا پیشرفت؟چون به مشاهده اثبات شد.در مقایسه دستگیری پرسنل شناور انگلیسی، در گذشته نه چندان دور با دستگیری کنونی پرسنل شناور امریکایی،طول مدت حادثه،مکان بازجویی ،تشریفات نظامی ومکان رها سازی پرسنل نظامی حریف وغیره همه با قبلی متفاوتند، همه از سرعت و کیفیتی قابل توجه نسبت به قبل حکایت می کند.
در منازعات بنیادین راهبردی،مثل منازعه ایران و امریکا ،جنگ مفهوم پیچیده ایی خواهد داشت که صرفا نباید در اختیار یگان های رزم گذاشته شود. همه می دانند در جریان جنگ یگان های صف همه اتش به اختیارند، نهایت ممکن است گردش اطلاعات به سطح قرارگاه تاکتیکی محدود شود. ولی در شروع جنگ حتما فرمانده هان راهبردی اند که تصمیم می گیرند که جنگ را آغاز کنند یا خیر؟ به یاد دارم که سردار فدوی که از فرماندهان نیروی دریایی سپاه در جنگ ایران و عراق هم بود، در یکی از سمینارها بیان می کرد که هاشمی (فرمانده وقت جنگ ایران وعراق)نسبت به تحرکات ناوهای امریکایی و صحنه رویارویی با انها بسیار حساس بود، او به هر شلیکی حساس بود، هاشمی نیز یک فرمانده عملیاتی در رتبه ایی بالاتر بود، فرمانده راهبردی جنگ امام خمینی(ره) بود. درپی حادثه سقوط هواپیمای ایر باس ایران توسط یگان رزمی امریکا در خلیج فارس، پیامهای متفاوتی در فضای رسانه ایرا ن منتشر شد : از جنگ همه جانبه با امریکا ویا جنگ بدون مرز . ولی به سرعت پیامی حماسی از امام (ره) منتشر شد و در ان پیام یادآوری شد که هر اقدامی باید زیر نظر هاشمی(فرماندهی نیروهای مسلح) صورت گیرد.امام نمی خواست حادثه رزمی دشمن علیه هواپیمای مسافربری به ایجاد یک صحنه نبرد دیگر و یک جنگ دیگر در جایی دیگر منتهی شود، برای امام جنگ یا همان جنگ ایران و عراق در اولویت بود. بنابر این هر جنگ دیگری را سریعا مدیریت می کرد.یادمان است که زمانی که در جنگ همگی به لبنان رفتند تا با اسراییل بجنگند ، همه را به بازگشت فراخواند،به صحنه جنگ ایران وعراق، و حتی این اقدام به شعاری ماندگار تبدیل شد :"بهر ازادی قدس از کربلا باید گذشت."
به هر حال درصحنه منازعات بنیادین راهبردی، ممکن است منازعات حادثه ایی انحرافی ،صحنه نبرد را متفاوت نماید و به ضرر خودی وبه نفع دشمن درآورد. باز یادمان است که اقدام به کودتا وحادثه سازی های خودسرانه سید مهدی هاشمی در بحرین چگونه قبایل وشیوخ متفرق منطقه را تحت عنوان شورای همکاری خلیج فارس متحد ساخت و در پشت سر عراق به صف نمود، اگرچه این، همه ی علت آن نبود،ولی به هر حال حادثه ای بس سنگین بود که بار آن بر دوش رزمندگان جبهه های جنگ تحمیل شد. اگر چه وقوع حادثه فوق مدیریت ناپذیر شد ولی تاثیر آن در برخورد امام با سید مهدی هاشمی مشهود بود.
ورود شناورهای نظامی امریکا به آب های سرزمینی ایران یکی ازهمین حادثه های رزمی انحرافیست. اینکه این یگان دشمن،خود سرانه اقدام به این کار نموده یا اینکه تحت تاثیر فرماندهان رده بالا ی خود که ممکن است از تمایلات تندروهای جمهوری خواه امریکا برخوردار باشند یا اینکه تحت تاثیر لابی های صهونیستی ویا حتی موارد متعدد دیگر ،یا اینکه به بیان فرماندهان عملیاتی ایران سیستم شناورشان نقص عیب یافته بود ،یک موضوع است،ولی اینکه گردش اطلاعاتی ومدیریت صحنه نبرد بشایستگی صورت گرفت ، موضوعی مهمتراست. خصوصا اینکه در بیانات سردار فدوی این انتظار از ظریف نمایان شد که منتظر تماس وی با امریکا بود وی می گوید"ازهمان اوایل کار تماس دیپلماتیک برقرار شد و با اقای ظریف در همان دقایق ابتدایی رویداد درتماس بودیم" سرعت تماس از یگانهای صفی تا فرماندهان عملیاتی وراهبردی خودی وانتقال آن به فرماندهان راهبردی امریکا،تا سلسله مراتب نیروهای صفی حریف،ارام سازی دویگان صفی به هیجان امده درخلیج فارس را به ارمغان اورد.این دستاورد کمی نیست.از این به بعد بسیاری از دلواپسی های مردم ایران در حادثه های رزمی ناخواسته، کاهش می یابد .
انتونی کردزمن در کتاب جنگ های نوین از نزدیکی شناور ایرانی در دوران پایانی جنگ ایران وعراق به سوی یک ناو امریکایی که توسط هواپیمای جنگی در بالای ناو رصد شده بود مطلبی را یاد می کند ،در آن مطلب بیشتر به طول مدت چند دقیقه ای که داده رسانی از هواپیما به ناو و سایر سلسله مراتب مافوق تا رئیس جمهور امریکا وسپس برگشت پیام به یگان عملیاتی امریکا در منطقه به عنوان یک رکورد جدید یاد می کند .اگر تجربه ایی موفق است ،حال بهتر است سرعت تماس ها در سلسله مراتب ،رکورد گیری شود وتحلیل مقایسه ای نسبت به آن ها صورت گیرد ، و این امکان خواهد بود که در حوادث بعدی ساختاری طراحی شود که طول حادثه از این هم در حوادث مشابه کوتاه تر شود که خود کارها را ظریف تر ودرپی ان فضای امن بیشتری برای ایران فراهم خواهد نمود.والسلام . دکتر علیرضا سلیمانی
